عید قربان، عید شرافت بنی آدم است و کرامت انسانی اش؛ جشن رها شدن از قید پدرانی است که جان فرزند خویش را نذر قربان گاه‌ها می‌کردند.
نام دیگر عید قربان
نام‌های دیگر عید قربان، عید اضحی، یوم الاضحی، یوم النحر، عید خون و یوم التردید است.
روایت است حضرت ابراهیم (ع) در شب هشتم ذی‌الحجه خواب دید که فرشته‌ای بالای سرش ایستاده است و می‌گوید: «ای ابراهیم! پروردگار تو می‌فرماید فرزند خود را برای من قربانی کن!» آن حضرت وحشت‌زده از خواب بیدار شد و در حیرت بود که این خوابی شیطانی یا وحی الهی بوده است. از این‌رو، این روز را «یوم التردید» نیز گفته‌اند.
عید اضحی به چه معناست؟
نام دیگر عید قربان، عید اضحی به معنای گسترده شدن روز است. به قربانی نیز اضحیه می‌گویند. از آنجا که زمان قربانی کردن هنگام بالا آمدن خورشید در روز عید قربان است، می‌توان عید قربان را روز اضحی دانست. در قرآن یکی از سوگندهای الهی اینچنین بیان شده است:
«وَالضُّحَی وَاللَّیْلِ إِذَا سَجَی [ضحی / ۱،۲] سوگند به شب چون آرام شود. سوگند به روشنایی روز».
عید قربان در کشورهای اسلامی
عید قربان، یکی از تعطیلات رسمی در تقویم اسلامی است که در کشورهای اسلامی از یک روز تا یک هفته به مناسبت این عید بزرگ تعطیل و جشن‌ها و مراسم باشکوهی برگزار می‌کنند. در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران نیز روز عید قربان تعطیل رسمی است.
روزه در عید قربان
روزه گرفتن در روز عید قربان مانند عید فطر، حرام است.
قربانی کردن
انجام قربانی بر حاجیان حاضر در مکه، واجب و برای دیگر مسلمانان مستحب مؤکد است. منا محلی است که حجاج صبح عید قربان جهت انجام اعمال آن به آنجا وارد می‌شوند. قربانی کردن یکی از سه حیوان شتر، گاو و گوسفند در راه خداست، البته قربانی شتر و پس از آن گاو، بهتر است. قربانی سایر حیوانات غیر از سه حیوان نام برده شده کافی نیست. احتیاط مستحب آن است که قربانی را سه قسمت کنند: قسمتی را هدیه و یک قسمت را صدقه و قدری را هم بخورند.
فلسفه عید قربان
در هشتمین روز از ماه ذی‌الحجه، حضرت ابراهیم فرشته‌ای را بر روی سرش یافت که به او می‌گفت: «ای ابراهیم! پرودگار تو می‌فرماید که اسماعیل خود را برای من قربانی کن. حضرت ابراهیم بسیار هراسان شد و در شب عید قربان نیز باز همین خواب را دید. با دیدن مجدد خواب برای اجرای دستور خدا به یقین رسید. در صبح عید قربان از هاجر خداحافظی و با اسماعیل روانه منا شد. اسماعیل نیز در پی شنیدن سخن پدر گفت: «ای پدر بزرگوار من! اگر هزار جان داشتم، همه را به فرمان الهی قربان می‌کردم و تسلیم امر الهی می‌شدم.» زمانی که ابراهیم در مسیر منا به جمره اول رسید، شیطان بر او وارد شد و سعی در اغفال او کرد. ابراهیم (ع) هفت سنگ به او پرتاب و در جمره دوم و سوم نیز هفت سنگ مجدداً نثار شیطان کرد. رمی جمرات از آن موقع جز مناسک و اعمال حج شده است. بعد از تسلیمی ابراهیم و اسماعیل (ع)، پدر پیشانی اسماعیل را بر روی زمین گذاشت و تیغ را بر گلوی او نهاد. تیغ را کشید اما رگ و گوشت اسماعیل بریده نشد تا اینکه ندا از حق تعالی رسید، ابراهیم عملت مورد قبول درگاه ما واقع شده است. آن گاه قوچی برای ذبح به سوی آنها روانه شد. این داستان آموزنده مبنای شکل گیری فلسفه عید قربان شد.
فضیلت قربانی در روز عید قربان
روایت است:
«عن أبی عبد الله (ع) قال: قال رسول الله (ص) شعبان شهری ورمضان شهر الله وهو ربیع الفقراء وإنما جعل الأضحی لشبع مساکینکم من اللحم فأطعموهم؛
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: شعبان ماه من و رمضان ماه خدا و بهار مستمندان است و عید قربان قرار داده شده تا (با ذبح قربانی) مستمندان را از گوشت قربانی سیر کنید. پس آنان را از این اطعام بهره مند سازید.»
«عن أبی الحسن موسی (ع) قال: قال رسول الله (ص) لام سلمة وقد قالت له یا رسول الله نحضر الأضحی ولیس عندی ما أضحی به فأستقرض واضحی؟ قال فاستقرضی فإنه دین مقضی؛ ام سلمه به رسول خدا (ص) گفت: ای رسول خدا! عید قربان شده و نزد من چیزی نیست که قربانی کنم. آیا برای قربانی قرض کنم؟ پیامبر فرمود: قرض کن که وام آن پرداخت شدنی است.»
«عن شریح بن هانی عن علی (ع) أنه قال لو علم الناس ما فی الأضحیة لاستدانوا وضحوا انه لیغفر لصاحب الأضحیة عند أول قطرة تقطر من دمها؛
حضرت امیر (ع) فرمود: اگر مردم می‌دانستند در قربانی (چه آثار و برکاتی) است، قطعاً قرض کرده و قربانی می‌کردند. اولین قطره‌ای که از خون قربانی بر زمین ریخته می‌شود، گناهان صاحب آن قربانی آمرزیده می‌شود.