منافع مسافرت :

• مسافرت كنيد تا تندرست مانيد، و جهاد كنيد تا غنيمت به دست آوريد .(1)

•  مسافرت كنيد تا تندرست مانيد و روزى داده شويد . (2)

•  مسافرت كنيد تا سالم بمانيد ، و غنيمت (سود) به دست آوريد .(3)

مسافرت و خستگى :

• «و چون [ موسى عليه السلام و همراهش از مجمع البحرين ]گذشتند به جوان خود گفت : غذايمان را بياور كه از اين سفرمان خستگى [بسيار ]ديديم» . (4)

• مسافرت كردن بخشى از عذاب (رنج) است و هرگاه فردى از شما سفرش را به پايان رسانْد، بايد زود نزد خانواده خود رَود . (5)

• مسافرت بخشى از عذاب است كه انسان در آن از غذا و آب و خواب خود مى افتد ، پس هرگاه فردى از شما به هدف خود از مسافرت دست يافت ، زود برگردد . (6)

انتخاب همسفر

• پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :نخست همسفر، آن گاه سفر . (7)

• امام على عليه السلام :پيش از سفر ، از همسفر جويا شو ، و پيش از [خريد ]خانه ، ببين همسايه ات كيست . (8)

آداب مسافرت

۱ ـ صدقه

• امام صادق عليه السلام :مسافرت خود را با صدقه دادن آغاز كن و هرگاه خواستى بيرون برو ؛ زيرا [با صدقه دادن ]سلامت سفرت را مى خرى . (9)

۲ ـ انتخاب جاده اصلى

• امام على عليه السلام :بر شما باد پيمودن راه اصلى؛ هر چند پيچ و خم داشته باشد ، و سكونت در شهر ؛ هر چند [به تو ]ستم كند .(10)

3ـ برگرفتن توشه راه

• لقمان عليه السلام ( ـ در اندرز به فرزندش ـ ) فرمود : فرزندم! با شمشير و پاى افزار و دستار و چادر (خيمه) و مشك آب و نخ و سوزن و درفش خود مسافرت كن و داروهايى كه به كار تو و همراهانت مى آيد ، با خود بردار و با همسفرانت سازگار باش ، مگر آن جا كه پاى معصيت خدا در ميان باشد .(11)

۴ ـ رئيس قرار دادن يكى از همراهان

• پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هرگاه سه نفر همسفر شدند ، از ميان خود يك نفر را به سالارى انتخاب كنند .(12)

• پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر گاه سه نفر همسفر شُديد ، بايد يكى از شما امام [جماعت ]شما شود . آن كه قرائتش بهتر باشد ، به امامت سزاوارتر است .(13)

• پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر گاه سه نفر همسفر شدند، آن كه قرائتش بهتر است، گر چه سنّش كمتر باشد ، بايد امامت [نماز] را به عهده گيرد . وقتى امام آنها شد، سالارشان نيز هموست .(14)

۵ ـ خوش برخوردى و يارى همراهان

• المصنف لعبد الرزاق به نقل از أبو قلابة :در حضور پيامبر صلى الله عليه و آله از مردى سخن به ميان آمد و گفته شد : او آدم خوبى است . و گفته شد : اى رسول خدا! آن مرد همسفر حجّ ما بود . هرگاه در منزلى پياده مى شديم پيوسته در حال نماز خواندن بود تا آن كه حركت مى كرديم و در بين راه نيز همواره قرآن مى خواند و ذكر خدا مى گفت، تا دوباره اتراق مى كرديم . پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : پس چه كسى شترش را علوفه مى داد و غذايش را درست مى كرد؟ عرض كردند : همه ما . حضرت فرمود : همه شما از او بهتريد! . (15)

• مكارم الأخلاق:منقول است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در سفرى به اصحاب خود دستور داد گوسفندى ذبح كنند . يكى از آن ها گفت : من ذبح مى كنم ديگرى گفت : من پوست مى كنم ، سومى گفت : من گوشتش را ريز مى كنم . چهارمى گفت : من آن را مى پزم . رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : من هم براى شما هيزم جمع مى كنم! اصحاب عرض كردند : شما زحمت نكشيد، پدران و مادرانمان به فدايت! ، ما به جاى شما كار مى كنيم . پيامبر فرمود : مى دانم كه شما به جاى من كار مى كنيد ، اما خداوند عزّ و جلّ خوش ندارد كه بنده اش با عدّه اى از دوستان و همسفران خود باشد و تنهايى در ميان آنها [امتيازى داشته ]باشد . پس ، آن حضرت برخاست و شروع به جمع آورى هيزم كرد . (16)

• پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :سرور مردم كسى است كه در سفر خدمتگزار آنان باشد .(17)

• امام صادق عليه السلام :حق مسافر آن است كه اگر بيمار شد ، برادرانش سه روز براى او اُتراق كنند .(18)

• بحار الأنوار به نقل از مُفَضَّل بن عمر :هنگامى كه [در پايان سفر] نزد امام صادق عليه السلام رسيدم ، حضرت فرمود : چه كسى همسفر تو بود؟ عرض كردم : مردى از برادرانم . فرمود : پس چه كرد (كجاست )؟ عرض كردم : از وقتى وارد مدينه شده ام، نمى دانم جايش كجاست . حضرت فرمود : مگر نمى دانى كه هر كس چهل گام با مؤمنى همسفر شود ، خداوند در روز قيامت راجع به او از وى مى پرسد؟ (19)

۶ ـ تهيه هديه براى خانواده

• پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر گاه يكى از شما به سفر رفت ، در بازگشت حتى اگر شده يك قطعه سنگ براى خانواده اش هديه و تحفه بياورد! (20)

۷ ـ هنگام بازگشت دو ركعت نماز بخواند

• امام على عليه السلام :پيامبر صلى الله عليه و آله هرگاه از سفر باز مى گشت ، دو ركعت نماز مى خواند .(21)

كلّيات آداب مسافرت

• امام صادق عليه السلام :لقمان به فرزندش گفت: هرگاه با عدّه اى همسفر شدى،در كارهاى مربوط به خودت و آنها با ايشان زياد مشورت كن و در روى آنان تبسّم زياد داشته باش، در زاد و توشه ات نسبت به آنان بخشنده باش ، اگر تو را دعوت كردند قبول كن و اگر از تو كمك خواستند كمكشان كن و در سه چيز از آنان برتر باش : خاموشى ، كثرت نماز و بخشندگى در مركب يا دارايى و يا توشه اى كه همراه دارى . اگر براى حقّى از تو شهادت خواستند، شهادت بده و اگر از تو مشورت خواستند ، با تمام توان ، انديشه ات را براى آنان به كارگير . . . اگر همسفرانت راه افتادند ، تو نيز با آنان راه بيفت و اگر ديدى كار مى كنند ، تو نيز با آنان مشغول كار شو ، اگر صدقه و قرضى دادند تو نيز با آنان همراهى كن و از كسى كه سنّش از تو بيشتر است حرف شنوى داشته باش . . . هر گاه اُتْراق كردى، پيش از آن كه بنشينى دو ركعت نماز بگزار . . . و هرگاه كوچ كردى نيز دو ركعت نماز بخوان و آن گاه با سرزمينى كه در آن فرود آمده اى خداحافظى كن و بر آن و مردمش درود فرست ؛ زيرا هر سرزمينى را ساكنانى از فرشتگان است .(22)

كسانى كه همسفر شدن با آنان نكوهيده است

• امام على عليه السلام :با كسى همسفر نشو كه براى تو بر خودش برترى نمى بيند ، آن چنان كه تو براى او بر خويش برترى مى بينى . (23)

• امام صادق عليه السلام ( ـ در پاسخ به شهاب بن عبد ربّه درباره بخشش به براد ) فرمود : اى شهاب ! اين كار را مكن ؛ زيرا اگر تو گشاده دستى كنى و آنها نيز [از روى ناچارى ]گشاده دستى كنند ، به آنان اجحاف كرده باشى و اگر خود دارى كنند، آنان را خوار و خجلت زده كرده باشى ؛ پس با افراد هم سطح خودت همسفر شو، با هم سطح خود همسفر شو . (24)

جوانمردى در سفر

• پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ( ـ درباره جوانمردى در سفر ـ ) فرمود : جوانمردى در سفر عبارت است از : بخشيدن زاد و توشه [خود به همراهان ]و خوش اخلاقى و شوخى كردن ، به شرط آن كه معصيت خدا نباشد .(25)

• امام على عليه السلام :جوانمردى (مروّت) در سفر عبارت است از : بخشيدن ره توشه [خود به همراهان] ، كمتر ناسازگارى كردن با همسفران، و بسيار به ياد خداوند عزّ و جلّ بودن در هر فراز و نشيب و هر فرود آمدن و برخاستن و نشستنى .(26)

• امام صادق عليه السلام :جوانمردى در سفر عبارت است از : ره توشه زياد و خوب و بخشش آن به همسفرانت، و كتمان اسرار آنان بعد از جدا شدن از آنها، و شوخى فراوان در آنچه كه خداوند عزّ و جلّ را به خشم نياورد . (27)

• امام صادق عليه السلام :جوانمردى در سفر عبارت است از : بخشيدن از ره توشه ، شوخى كردن به گونه اى كه خشم خدا را همراه نداشته باشد، كمتر ناسازگارى كردن با همسفران، و ترك بدگويى از همراهان بعد از جدا شدن از آنان . (28)

سفرهاى نهى شده

• امام على عليه السلام :انسان نبايد به سفرى رود كه مى ترسد در آن به دين و نمازش لطمه اى وارد آيد . (29)

• امام صادق عليه السلام ( ـ در پاسخ به محمّد به مسلم كه حكم مردى را پرسيد ك ) فرمود : در اين جا موضوع ضرورت در ميان است . او نبايد بار ديگر به چنين جايى كه به دين او لطمه مى زند سفر كند .(30)

سفر آخرت

• امام على عليه السلام :هركه به فكر دورى راه باشد ، خود را آماده كند . (31)

• امام على عليه السلام :رسول خدا صلى الله عليه و آله در ميان ما به سخنرانى ايستاد و فرمود : اى مردم! شما در سراى آرامش هستيد ، شما بر پشت [مركبِ ]سفر سواريد، حركتتان شتابان است ؛ پس براى سفرِ دور و دراز ، خود را آماده كنيد .(32)

• امام على عليه السلام :آه از كمى توشه و درازى راه و دورى سفر و عظمت مقصد !(33)

• امام باقر عليه السلام :ابوذر رحمه الله در كنار كعبه به پا خاست و گفت : من جُندب بن سَكَن هستم . مردم ، او را در ميان گرفتند . ابوذر گفت : اگر يكى از شما بخواهد به سفرى رود ، توشه اى كه به كارش آيد با خود بر مى دارد ؛ حال آيا براى سفر آخرت نمى خواهيد توشه اى برداريد كه به كارتان آيد؟ مردى برخاست و گفت : ما را راهنمايى كن . ابوذر گفت : يك روز بسيار گرم را براى روز رستاخيز ، روزه بگير و براى كارهاى بزرگ و دشوار (روز قيامت) حجّى بگزار و براى وحشت قبر ، در دل شبِ تار ، دو ركعت نماز بخوان . اى بينوا! شايد سخن نيكى كه بر زبان آرى و گفتار زشتى كه از آن لب فرو بندى ، يا صدقه اى كه به بينوايى دهى، تو را از آن روز دشوار (قيامت) رهايى دهد . دنيا را دو درم قرار ده : درمى براى خرجى خانوده ات و درمى براى آخرتت . سومين درم زيانبار و بى فايده است ، پس در پى كسب آن مرو . دنيا را دو جمله دان : جمله اى در طلب حلال و جمله اى براى آخرتت . سومين جمله زيانبار و بى فايده است . در پى آن مرو . آن گاه گفت : اندوه روزى كه بدان نمى رسم، مرا كُشت! . (34)

1.بحار الأنوار : ۷۶/۲۲۱/۳ ، كنز العمّال : ۱۷۴۷۱ .

2.كنز العمّال : ۱۷۴۶۹ .

3.كنز العمّال : ۱۷۴۷۰ .

4.الكهف : ۶۲ .

5.بحار الأنوار : ۷۶/۲۲۲/۷ .

6.كنز العمّال : ۱۷۵۲۱ .

7.بحار الأنوار : ۷۶/۲۶۷/۸ .

8.. نهج البلاغة: الكتاب ۳۱.

9.بحار الأنوار : ۱۰۰/۱۰۳/۵ ، و انظر : ج ۷۶/۲۲۶ و ص ۲۲۷ و ص ۲۳۱ و ص ۲۳۲ و ج ۵۹/۲۸ .

10.بحار الأنوار : ۷۶/۲۷۷/۸ .

11مكارم الأخلاق : ۱/۵۴۰/۱۸۷۵ . اين موارد توشه راه مسافر در تاريخ زندگى لقمان بوده، بديهى است كه در هر زمان، مسافر، توشه مورد نياز خود را بايد همراه داشته باشد.

12.كنز العمّال : ۱۷۵۵۰ .

13.كنز العمّال : ۱۷۵۵۲ .

14.كنز العمّال : ۱۷۵۴۸ .

15.المصنف لعبد الرزاق : ۱۱/۲۴۴/۲۰۴۴۲ .

16..مكارم الأخلاق : ۱۰/۵۳۶/۱۸۶۷ .

17(انظر) السقي : باب ۱۸۲۳ . مكارم الأخلاق : ۱/۵۳۶/۱۸۶۶ .

18.بحار الأنوار : ۷۶/۲۷۳/۳۱

19.بحار الأنوار : ۷۶/۲۷۵/۳۰ .

20.بحار الأنوار:۷۶/۲۸۳/۲.

21. كنز العمّال : ۱۷۶۴۶ .

22.بحار الأنوار : ۷۶/۲۷۱/۲۸ .

23.بحار الأنوار:۷۶/۲۶۷/۸ .

24 بحار الأنوار: ۷۶/۲۶۸/۱۱.

25.بحار الأنوار:۷۶/۲۶۶/۲.

26. بحار الأنوار: ۷۶/۲۶۶/۱.

27.مكارم الأخلاق : ۱/۵۴۱/۱۸۷۶ .

28.الأمالي للمفيد : ۴۴/۳ .

29.بحار الأنوار : ۱۰/۱۰۸/۱ .

30.بحار الأنوار : ۷۶/۲۲۲/۹ .

31.نهج البلاغة : الحكمة ۲۸۰ .

32.كنز العمّال : ۴۴۱۶۳ .

33.نهج البلاغة : الحكمة ۷۷ .

34.بحار الأنوار : ۹۶/۱۱۸/۱۶ .